Τραγούδι, μουσική, χορός
Παλαιότερα υπήρχαν πολύ περισσότερα, αλλά και σήμερα υπάρχουν πολλά παραδοσιακά τραγούδια σε 15 σύλλαβο, τα συρματικά, που γενικά τραγουδιούνται με χαρακτηριστική αργόσυρτη μελωδία. Ειδικότερα, τα τραγούδια αρχίζουν με πολύ αργό ρυθμό, κάπου στη μέση ο ρυθμός γίνεται γρηγορότερος και προς το τέλος επιταχύνεται ακόμη περισσότερο, για να καταστεί δυνατόν να εξαντληθεί όλο το τραγούδι. Τα τραγούδια είναι ακριτικά, παραλογές, κάποια είναι ιστορικά, άλλα είναι ερωτικά, άλλα της ξενιτιάς, άλλα σατιρικά. Τα τραγούδια αυτά μπορεί να τραγουδιούνται σε καθιστό γλέντι, μπορούν όμως να τραγουδιούνται και στον σιανό χορό. Εκτός από τα συρματικά υπάρχουν και αρκετά τραγούδια του ζερβού χορού, σε 13σύλλαβο στίχο καθώς και του γονατιστού χορού σε τροχαϊκό 8σύλλαβο ή 7σύλλαβο στίχο. Επιπλέον, ακούονται πολλά ιδιόμελα τραγούδια.
Σε πλήρη ακμή παραμένει η χρήση των αυτοσχέδιων μαντινάδων, με τις οποίες οι Ολυμπίτες εκφράζουν τους επαίνους και τις ευχές των στο νέο αντρόγυνο, στο παιδί που βαφτίστηκε, σε διαπρεπείς συμπολίτες τους, σε συγχωριανούς που γύρισαν πρόσφατα από τη ξενιτιά, είτε σχολιάζουν θέματα κοινωνικά, και, συχνά, θυμούνται με πόνο και με δάκρυα τα πρόσωπα που έφυγαν από τη ζωή.
Σε παλαιότερες εποχές υπήρχαν, καθώς λέγεται, γύρω στους εβδομήντα σκοποί (=μουσικοί τρόποι – δρόμοι) για τις μαντινάδες. Σήμερα χρησιμοποιούνται γύρω στους σαράντα. Μερικοί σκοποί χρησιμοποιούνται για ορισμένες περιπτώσεις, π.χ. ο σκοπός του φευγού, ο σκοπός της πατινάδας (=νυχτερινής καντάδας), ο καμουζελλιάρικος της Αποκριάς. Είναι ευτύχημα ότι τα νέα παιδιά της Ολύμπου, τόσο στο χωριό όσο και στις παροικίες της Ρόδου και του Πειραιά, χάρη στη φροντίδα των Συλλόγων, έμαθαν να αγαπούν τον παραδοσιακό τρόπο διασκέδασης και να τηρούν το τυπικό της, που απαιτεί σεβασμό στους μεγαλύτερους, αυτοσεβασμό και ευπρέπεια.
Αφορμή για διασκέδαση παρέχουν οι γάμοι, τα βαφτίσια, οι εύκησες (=γλέντια για την ονομαστική εορτή), η Τυρινή Κυριακή της Αποκριάς και η Καθαρά Δευτέρα, η Λαμπρή Τρίτη (=Τρίτη της Διακαινησίμου), το Δεκαπενταύγουστο, το πανηγύρι του Άη Γιάννη της Βρουκούντας, της 8ης Σεπτεμβρίου, του Σταυρού, παλαιότερα το πανηγύρι του Άη Γιώργη στο Πηλάι και του Άη Μηνά.
Είναι εντυπωσιακά υποδειγματική η τάξη με την οποία διαξάγεται ένα ολυμπίτικο γλέντι. Σ΄ αυτό μετέχουν μόνο οι άντρες. Οι λίγες σχετικά γυναίκες που παρευρίσκονται παρακολουθούν καθισμένες στον υπόλοιπο χώρο του δαπέδου, οι κοπέλες κάθονται σεμνές στο σουφά και στο πανωσούφι. Μετά από το φαγητό ψάλλονται εκκλησιαστικά τροπάρια από τους ιερείς και τους ψάλτες και, στο τέλος του τροπαρίου, όλοι οι συνδαιτυμόνες χτυπούν με το πιρούνι τους το γύρο του πιάτου, εκφράζοντας έτσι, με βυζαντινή συνήθεια, τη συμμετοχή τους στην ιδιωτική ή την κοινή χαρά. Ο παπάς προπίνει ονομαστικά υπέρ του πρωτομερακλή, ο οποίος πρέπει να τραγουδήσει το τραγούδι της τάβλας και, μετά το πέρας του τραγουδιού, να πει την πρώτη μαντινάδα
του γλεντιού. Στα δημόσια γλέντια που συνοδεύονται με χορό, τα όργανα κάθονται στη μέση της πλατείας ή του μεγάρου, οι άντρες γύρω από τα όργανα και οι γυναίκες έξω από τον κύκλο των ανδρών.
Την ημέρα ο χορός γίνεται συνήθως στο Πλατύ του χωριού, του οποίου η επιφάνεια είναι δεν είναι εκατόν τετραγωνικά μέτρα. Ήταν ο πιο πλατύς χώρος που μπορούσε να εξευρεθεί μπροστά στον κεντρικό ναό του χωριού. Τη νύχτα ο χορός συνεχιζόταν σε κάποιο ευρύχωρο σπίτι, το χοροστάσι, αλλά εδώ και τριάντα χρόνια γίνεται στο δημοτικό μέγαρο της Ολύμπου ή του Διαφανίου. Στα πανηγύρια, φυσικά, ο χορός στήνεται στο προαύλιο του ναού και το βράδυ της ημέρας του Άη Γιάννη της Βρουκούντας (29 Αυγούστου) γίνεται σε κάποιο ευρύχωρο αλώνι της Αυλώνας και τώρα τελευταία σε ειδικό ασφαλτοστρωμένο χώρο.
Οι χοροί της Ολύμπου είναι κυρίως α) ο σιανός (=σιγανός) ή κάτω χορός, στον οποίον τραγουδιούνται τα συρματικά και οι μαντινάδες για ποικίλα, όπως είπαμε, θέματα και, απαραίτητα, για να επαινεθούν από το χορευτή οι βάντες του, δηλαδή οι χορεύτριες που βρίσκονται δεξιά και αριστερά του. β) ο ζωηρός πάνω χορός, που είναι ζωηρότερος στον κάβο, δηλ. στο πρώτο κομμάτι του χορού. Επειδή, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι Ολυμπίτες ήσαν πολλοί, οι χώροι όμως, τους οποίους είχαν στη διάθεσή τους για χορό, ήταν πάντα στενοί, ο πάνω χορός -ο σιανός δεν αντιμετώπιζε πρόβλημα- έγινε στετός, δηλαδή χορός, ζωηρός βέβαια, που προχωρούσε όμως ελάχιστα, σχεδόν έμενε στημένος στον ίδιο τόπο. Στα άλλα χωριά της Καρπάθου, που ούτε τόσο πολυπληθή ήταν, ούτε πρόβλημα άνετου χώρου αντιμετώπιζαν, ο χορός μπορούσε να προχωρεί όχι μόνο προς τα δεξιά αλλά και προς το εσωτερικό του κυκλικού χώρου και πάλι να επιστρέφει πίσω.
Κωστής Μ. Μηνάς: Τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου
Greek